Պատրաստեց՝ ՇՈՒՇԻԿ ՄԱՒԻՍԱԳԱԼԵԱՆ
Արցախ այցելող իւրաքանչիւր զբօսաշրջիկ անպայման կ՛այցելէր Ստեփանակերտի կեդրոնական շուկան` համտեսելու համար տեղական հանրայայտ ժենգեալով հացը:
Ստեփանակերտցիներու մեծ մասը միաբերան կը հաստատէ, որ «շուկայի ամենահամով ժենգեալով հացը տիկին Տոնարան կը պատրաստէ…»:
60-ամեայ Տոնարա Գասպարեանը անուանի «պիզնես վումըն» է, որ արդէն 30 տարիէ կը թխէ ու կը վաճառէ արցախեան խոհանոցի խորհրդանիշ դարձած ժենգեալով հացը: Տոնարային խօսքով, ղարաբաղեան ժենգեալով հացին բաղադրատոմսը շատ պարզ է. խմորին համար` ալիւր, աղ, ջուր, միջուկին համար` 17-25 տեսակ կանաչեղէն, որոնց քանակը կախեալ է տարուան եղանակէն, ինչպէս նաեւ` շրջանէն:
Ժենգեալով հաց թխելու ամենաբարենպաստ ամիսները ապրիլն ու մայիսն են, երբ բանջարանոցները կը յորդին այս բուսատեսակներով` ճռճռոկ, թրթնջուկ, շոմին, խազազ, սիմսիմոկ, գինձ, կրմձուկ եւ այլն…
«Պակաս-Պռատ Տարիներ Էին…»
Տոնարան ժենգեալով հաց թխելու սկսած է 1990-ականներու սկիզբը, երբ տղամարդոց մեծ մասը պատերազմի գացած էր, իսկ ընտանիքը կերակրելու ամբողջ բեռը մնացած էր կիներու ուսերուն:
«Պակաս-պռատ տարիներ էին, գործ չկար, ուտելու բան չկար: Ամուսինս ճակատ գացած էր, երկու անչափահաս երեխաներուս եւ կեսրոջս հետ «եոլա» կ՛երթայինք: Օր մըն ալ առի տղաքս, գացինք բանջարանոցներէն, դաշտերէն ժենգեալ հաւաքեցինք եւ սկսայ ժենգեալով հաց թխել կեսրոջս հետ», կը պատմէ Տոնարան:
Տոնարան կը յիշէ, թէ յաջորդ առտու ինչպէս ժենգեալով հացը շուկայ տարին, հատը 150 դրամի ծախեցին գումար շահելու եւ ապրելու համար:
1991-ին, երբ Ստեփանակերտը կը ռմբակոծուէր, շուկան ժենգեալով հաց ծախելը վտանգաւոր էր: 1994-ին զինադադար հաստատուելէն ետք Տոնարան առաջիններէն էր, որ Ստեփանակերտի կեդրոնական շուկայէն փոքրիկ տաղաւար մը վարձեց. ան գործը ընդարձակեց, պատուէրներու քանակը քառապատկուեցաւ:
27 սեպտեմբեր 2020…
Պատմութիւնը ինքզի՛նք կը կրկնէ…
Այժմ չենք գիտեր, ո՛ւր է Տոնարան, բայց վստահ ենք, որ շուտով ան կը վերադառնայ իր տաղաւարը:
Յաղթելո՛ւ ենք:
Փորձառուներու Կարծիքով
Բաներ, Զորս Կ՛արժէ Ընել
Կեանքի Ընթացքին
«20 տարի ետք դուք անկասկած պիտի զղջաք բոլոր այն բաներուն համար, զորս չըրիք ձեր կեանքի ողջ ընթացքին…» :
Մարք Թուէյն
Ամէն օր մենք կը զբաղինք տարբեր բաներով, կը տարուինք տարբեր հոգերով եւ չենք անդրադառնար, որ կեանքը որքան արագ կը սահի ու կ՛անցնի: Մենք յատկապէս այս դժուար օրերուն մոռցած ենք մեր տխուր առօրեայէն մեզ շեղող եւ մեր միտքն ու հոգին սփոփող բոլոր այն բաները, զորս կարելի չէ գնել այլ կարելի է միայն ստեղծել:
Ահա թէ ի՛նչ խորհուրդներ կու տան փորձառու մարդիկ.
1) Կեա՛նք Փրկեցէք
Ձեր քանի մը կաթիլ արիւնը կամ համեստ գումարը մի՛ զլանաք վիրահատուող ծանօթ թէ անծանօթ անձին: Ձեր այս արարքով կրնաք կեանք մը փրկել:
***
2) Օգնեցէք Կարիքաւորներուն
Շատ յաճախ մենք կը թափենք մեր ոչ պիտանի իրերը, յատկապէս` հագուստեղէնը: Լուացէ՛ք, ծալեցէք զանոնք եւ ներկայանալի ծրարումով յանձնեցէք բարեսիրական հաստատութիւններու, միութիւններու, որպէսզի կարիքաւորներու հասնին:
***
3) Ծառ Տնկեցէք
Եթէ դուք պարտէզ կամ բակ չունիք, ծառ տնկեցէք անտառը, բնութեան մէջ, մօտակայ տարածքին մէջ… եւ կարեւոր չէ, որ ձեր այս արարքը ոչ ոք պիտի տեսնէ կամ գնահատէ: Ծառ տնկելու այս բարի գործը կատարեցէք գէթ մոլորակին համար, ապագային համար:
***
4) Սրբավայր Մը Այցելեցէք
Նման այցելութիւն մը կատարեցէք` անկախ ձեր դաւանանքէն եւ հաւատքի հետ կապուած ձեր համոզումներէն: Սրբավայրի մը այցելութիւնը ձեզի հնարաւորութիւն կու տայ սեփական կեանքի մասին մտածել. թերեւս յետոյ դուք որեւէ բան փոխէք ձեր կեանքին մէջ, թերեւս հոգեկան խաղաղութիւն եւ բաւարարութիւն զգաք…
***
5) Կամաւորագրուեցէք
Հայրենիքին եւ առհասարակ մարդոց օգնելէ լաւ բան չկայ: Օգնեցէք անպատսպարներուն, կերակրեցէք անօթիները, ձեռք երկարեցէք անօգնական տարեցներուն: Այլ խօսքով` դրսեւորեցէք ձեր մարդկային որակները:
***
6) Գտէ՛Ք Ձեր Հին Ընկերները
Գտէք ընկերներու հետ հին խմբանկար մը, կապուեցէք իւրաքանչիւրին հետ ու ժամադրուեցէք նոյն վայրը: Ասիկա շատ լաւ առիթ կ՛ըլլայ կրկին հաւաքուելու եւ հին ընկերական կապերը վերահաստատելու:
***
7) Ուրախացուցէք Ձեզի Հարազատ Անձ Մը
Կարեւոր չէ, թէ որքա՛ն դրամ ունիք… Ընդամէնը քանի մը փուչիկ, տունը պատրաստուած կարկանդակ մը եւ սրտէ բխող երգ մը… Կարեւոր տօնին արժէքը չէ, այլ` զգացումի ուժը, որ դուք ներդրեցիք եւ երջանկացուցիք սիրելի անձ մը:
***
8) Դրամ Խնայեցէք
Օրական չնչին գումար մը մէկ կողմ դրէք, իսկ ամիսներ ետք դուք արդէն կրնաք գնել այն, ինչ որ դուք միշտ փափաքեր էք եւ գումարը չէք ունեցած: Ասիկա ձեր մէջ յարատեւութիւն եւ նպատակամղուածութիւն կը դաստիարակէ:
***
9) Որբանոց Այցելեցէք
Որբանոց այցելեցէք եւ ձեր երեխաներուն իրերէն ու խաղալիքներէն բաժին հանեցէք որբ մանուկներուն, կրնաք նաեւ դրամական օգնութիւն ցուցաբերել կամ պարզապէս երեխաներուն հետ քանի մը ժամ անցընել, զրուցել… Աշխարհի երեսին այնքան լքուած ու անտեսուած երեխաներ կան, որոնք ուշադրութեան, սիրոյ եւ ջերմութեան կարիք ունին: Անոնց նկատմամբ անտարբեր մի՛ մնաք:
***
10) Ամբողջ Օր Մը Հրաժարեցէք…
Լրիւ 24 ժամ հրաժարեցէք համացանցէն, հեռատեսիլէն, հեռախօսէն ու համակարգիչէն: Նման որոշում մը հերոսութիւն է, չէ՞… Օրուան աւարտին դուք աւելի խաղաղած ու ձեզ բոլորովին տարբեր անձ մը պիտի զգաք:
Բոյսեր, Որոնք Կը Բարելաւեն
Մեր Քունին Որակը
Չկայ աւելի գէշ բան, քան` ամբողջ գիշեր մը հոլի պէս մահճակալին մէջ դառնալը եւ զարթուցիչին անտանելի ձայնով օրը սկսիլը:
Անքնութիւնը կ՛ազդէ մեր տրամադրութեան, գործի արդիւնաւէտութեան, կեդրոնացումին եւ առողջութեան:
Ընկճախտն ու անձկութիւնը անքնութեան գլխաւոր պատճառները կարելի է համարել: Միւս կողմէ, ապականած օդը եւ տան մէջ տարածուած որոշ հոտեր (կերակուրի, քիմիական դեղերու…) իրենց կարգին կ՛ազդեն մեր շնչառութեան եւ քունին վրայ:
Լաւ լուրն այն է, որ կան տնային բոյսեր, որոնք օդը կը զտեն, կը մաքրեն եւ կ՛օգնեն, որ մենք հանգիստ քնանանք:
ՆԱՍԱ լուրջ ուսումնասիրութիւններ կատարած է այս գծով եւ թուած է 12 բոյսեր, որոնք կը բարելաւեն մեր քունին որակը: Թուե՛նք մէկ քանին:
Յասմիկը
Թաղարի մէջ աճող տարբերակը կ՛արժէ զետեղել ննջասենեակը: Հաստատուած է, որ այս բոյրը կը նուազեցնէ անձկութեան եւ ընկճախտի մակարդակը եւ կը նպաստէ քունին:
Լաւանտրը
Այս բուրաւէտ բոյսը կը կանոնաւորէ սիրտի բաբախումները եւ արեան գերճնշումը: Հանգստացնող այս բոյսը կ՛արժէ զետեղել ննջասենեակին մէկ անկիւնը:
Սկեսրոջ Լեզուն
Այս հրաշք բոյսը գիշերը թթուածին արձակելու եւ ածխաթթու կլանելու յատկութեամբ օժտուած է ննջասենեակին ապականած օդը մաքրելով` տնային այս բոյսը մեծապէս կ՛օգնէ մեր քունի որակի բարելաւման:
Ալոէ Վերա
Այս բոյսը ցուցակագրուած է` որպէս ՆԱՍԱ-ի օդը բարելաւող լաւագոյն բոյսերէն մէկը, ունի սկեսրոջ լեզուի յատկանիշները: Ան բոյսը նաեւ մեծ խնամքի չի կարօտիր:
Եգիպտացիներուն կողմէ «անմահութեան բոյս» համարուած ալոէն շատ դիւրին եւ արագ կը բազմանայ. այնպէս որ, եթէ գնէք հատ մը, շուտով կ՛ունենաք ալոէի բոյսեր ձեր տան բոլոր սենեակներուն մէջ:
Խաղաղութեան Շուշանը
Ոչ միայն աչքին հաճելի` խաղաղութեան շուշանը ՆԱՍԱ-ի գերաստղային բոյսերէն մէկն է, որ կ՛օգնէ օդը զտելու տեսակաւոր թունաւոր նիւթերէ: Ան ունի նաեւ օդը խոնաւցնելու յատկութիւն, ինչ որ կ՛արգիլէ «չոր քիթի» եւ կոկորդի գրգռումները:
Թելադրելի է, որ այս բոյսը երեխաներու եւ ընտանի անասուններու հասանելիութենէն հեռու մնան:
Սննդագիտական
10 Համոզիզ Պատճառներ`
Սմբուկ Ուտելու Համար
Սմբուկը ամէնէն օգտակար բանջարեղէններէն մէկը կը համարուի: Առհասարակ մանիշակագոյն կեղեւ ունեցող միրգերն ու բանջարեղէնները շատ օգտակար են, քանի որ հարուստ են «Էնթոսայնին»-ներով: Սննդամթերքի այս տեսակները օժտուած են շաքարախտի, քաղցկեղի եւ զանազան բորբոքումներու դէմ պայքարելու յատկութեամբ:
Ստորեւ կը ներկայացնենք համոզիչ պատճառներ` սմբուկ ուտելու համար:
1.- Կը բարելաւէ ուղեղին գործունէութիւնը,
2.- Կը պաշտպանէ սրտանօթային դրութիւնը,
3.- Կը պաշտպանէ բջիջները եւ կը դանդաղեցնէ անոնց ծերացումը,
4.- Կը նպաստէ նիհարնալու,
5.- Կը բարելաւէ տեսողութիւնը եւ կը պաշտպանէ քաթարաքթէն,
6.- Կ՛ապահովէ ոսկորներուն առողջութիւնը եւ կը պաշտպանէ օսթէոփորոզէն,
7.- Կը զօրացնէ մազերը,
8.- Կը նուազեցնէ գէշ քոլեսթերոլի մակարդակը,
9.- Կը պաշտպանէ քաղցկեղէն,
10.- Կը կարգաւորէ շաքարի տոկոսը արեան մէջ:
Խոհագիր
Սմբուկով Համեղ Աղցան
Պատրաստութեան համար անհրաժեշտ են.-
– 2 հատ միջակ չափի խորոված սմբուկ
– 1 վարունգ
– 2 լոլիկ
– 1 կանաչ պղպեղ
– Կանաչ սոխ (2-5 ցօղուն)
– 2 ապուրի դգալ մանրուած ազատքեղ
– 1 ապուրի դգալ մանրուած անանուխ
– 1 պճեղ ճզմուած սխտոր
– 1 կիտրոնի հիւթ
– Կէս սուրճի գաւաթ ձէթ
– Աղ
– Աղտոր
Պատրաստութիւն.
Խորոված սմբուկները կեղուել եւ միջուկը քամոցի մէջ փոխադրել, որպէսզի ջուրը սուզուի, ապա փոխադրել եւ աւելցնել մանրուած վարունգը, լոլիկը, սոխը, սխտորը եւ միատեղ խառնել:
Թացանի պատրաստութեան համար խառնել կիտրոնի հիւթը, աղն ու աղտորը եւ աւելցնել խառնուրդին:
Փոխադրել ներկայանալի բաց ամանի մը մէջ եւ երեսը զարդարել մանրուած ազատքեղով, անանուխի թարմ տերեւներով եւ ձէթով:
Շաբթուան Բանաստեղծութիւնը
Լեռների Լեգենդը
Այս լեռները լեգենդներ են պատմում ինձ-
Ղարաբաղցու կամքի մասին աննկուն,
Հին լեգենդներ, որ եկել են դարերից,
Հասել են մեզ ու երգ դառել մեր հոգում:
Այս լեռները եղել են վէմ ու ամրոց,
Ամէն մի ժայռ թշնամու դէմ մի բանակ,
Ծառս են եղել նժոյգները սանձակոծ,
Հառաչել է հողը նրանց ոտքի տակ:
Այստեղ ահա` Քառասուն կոյս սարի մօտ
Հետքն է մնում քաջակորով առիւծի,
Այս լեռներով, կիրճերով այս քարքարոտ,
Արշաւել է Դաւիթ Բեկի այրուձին:
Ու շաչել են թրերը կեռ, լայնաշեղբ,
Շառաչել են այս լեռները անառիկ,
Ինչպէս հողմի բերանն ընկած մի տաշեղ`
Նենգ Կաջարը գլորուել է այս ժայռից:
Այս լեռները լեգենդներ են պատմում ինձ-
Ղարաբաղցու կամքի մասին աննկուն,
Հին լեգենդներ, որ եկել են դարերից,
Հասել են մեզ ու երգ դառել մեր հոգում:
ՎԱԶԳԷՆ ՕՎԵԱՆ
1962 թ.