Պատրաստեց՝ ՇՈՒՇԻԿ ՄԱՒԻՍԱԳԱԼԵԱՆ
Հայ մատենագրութեան, ինչպէս նաեւ բանաւոր աւանդազրոյցներու մէջ շատ յիշատակութիւններ կան հայրենասէր, անձնազոհ, բարեգործ կիներու մասին: Շատ են յատկապէս թագուհիներն ու իշխանուհիները, որոնք բարեգործական, մշակութային, շինարարական գործունէութիւն ծաւալած են իրենց փառքի օրերուն: Անոնց նախաձեռնութեամբ ու միջոցներով միջնադարեան Հայաստանի մէջ կառուցուած են հիասքանչ տաճարներ, որոնցմէ շատերը մինչեւ օրս հիացում կը պատճառեն իրենց ճարտարապետութեամբ, վեհութեամբ ու գեղեցկութեամբ:
Իշխանուհիները գնած եւ վանքերուն նուիրած են գիւղեր ու կալուածներ, հոգ տարած են եկեղեցիներու գործունէութեան, մշտական նիւթական օժանդակութիւն ցոյց տուած են վանական կեդրոններուն: Ստորեւ կը ներկայացնենք 3 շինարար իշխանուհիներ:
Տիկին Վարազդուխտ
Սիւնեցի այս տիկնոջ մասին կը պատմէ պատմաբան Ստեփանոս Օրբէլեանը: Վարազդուխտ 6-րդ դարու առաջին կէսին կառուցել տուած է նշանաւոր եկեղեցի մը, որ իր կարեւորութեամբ երրորդն էր Տաթեւէն եւ Թանահատէն ետք:
Վարազդուխտ իշխանուհին Սիւնիքի գահերէց իշխան Յովհան Սիւնիի կինն էր: Անոր հիմնադրած Սիւնեաց վանքը կամ Ս. Գրիգոր եկեղեցին հետագային վերանուանուած է Սուրբ Յովհաննէս:
Իշխանուհի Մարիամ Բագրատունի
Դարձեալ Ստեփանոս Օրբէլեանի վկայութեամբ, հայոց Աշոտ Բագրատունի թագաւորին դուստրը` Սիւնեաց Վասակ Գաբուռ իշխանին կինը` իշխանուհի Մարիամը, 874 թուականին Սեւանայ կղզիին վրայ կառուցել տուած է Ս. Առաքելոց եւ Ս. Աստուածածին եկեղեցիները:
Ամուսինին մահէն ետք, անոր յիշատակը յաւերժացնելու համար Մարիամ իշխանուհին Սոթք գաւառին մէջ կառուցել կու տայ Ս. Պետրոս եկեղեցին:
Խոսրովանուշ Թագուհի
Աշոտ Գ. թագաւորին կինը` Խոսրովանուշը, պատմագիր Սամուէլ Անեցիի վկայութեամբ, 10-րդ դարու 60-70-ական թուականներուն Գուգարք նահանգի Տաշիրք գաւառին մէջ կը նախաձեռնէ Սանահինի եւ Հաղբատի վանքերու շինարարութեան: Հետագային, 979 թուականին Աշոտի եւ Խոսրովանուշի որդին` Սմբատ թագաւորը, ուխտի կու գայ Սանահին եւ հետեւեալ արձանագրութիւնը կը ձգէ. «Ես` Սմբատ Բագրատունի թագաւոր, ուխտի եկած եմ Սանահին, որ կառուցած են հայրս` Աշոտ թագաւորը եւ մայրս` Խոսրովանուշ թագուհին…»:
Սննդագէտին Կարծիքով
– Ապուրները կենսանիւթերով եւ հանքայիններով հարուստ, համեղ եւ ջերմացնող ուտեստներ են: Արդեօք ծանօ՞թ էք, թէ իւրաքանչիւր չափաբաժին որքա՛ն ջերմուժ կը պարունակէ…
Լոլիկի ապուրը` 74 ջերմուժ
Պրոքոլիի ապուրը` 140 ջերմուժ
Սունկի ապուրը` 97 ջերմուժ
Սոխի ապուրը` 107 ջերմուժ
Հաւի ապուրը` 77 ջերմուժ
Բանջարեղէններու ապուրը` 67 ջերմուժ
Նարնջագոյն ոսպով ապուրը` 139 ջերմուժ
Կարմիր ոսպով ապուրը (ատաս պի համոտ)` 200 ջերմուժ
Քըշըքով ապուրը` 182 ջերմուժ
***
– Անօթի փորով բաժակ մը գաղջ ջուրը կը պահպանէ մորթին որակն ու առաձգականութիւնը, կը հաւասարակշռէ արեան գերճնշումը, կը պահպանէ թոքերու եւ սիրտի առողջ գործունէութիւնը, կը խթանէ մարսողութիւնը, կը պաշտպանէ գլխացաւէ, կ՛ամրացնէ ոսկորներն ու ակռաները եւ, վերջապէս, կը նուազեցնէ մկանային ցաւերը:
***
– Կ՛ըսեն, որ հացը կը գիրցնէ: Սննդագէտը կը պարզէ, որ պզտիկ չափի արաբական հացին մէկ երեսը 80 ջերմուժ կը պարունակէ, մինչդեռ երկու կտոր սեւ տուրմը 107 ջերմուժ կը պարունակէ, 5 ընկոյզը` 130, բաժակ մը գինին` 125, միջակ չափի աւոքատօ մը` 240… կ՛արժէ մտածել:
***
Մե՞ղր, Նիւթելլա՞, թէ՞ գետնանուշի կարագ: Ստորեւ` իւրաքանչիւրին սննդական արժէքը:
Մէկ ապուրի դգալ մեղրը 48 ջերմուժ կը պարունակէ, 12 կ շաքար, 0 բնասպիտ, 0 ճարպ:
Մէկ ապուրի դգալ Նիւթելլան 81 ջերմուժ կը պարունակէ, 8 կ շաքար, 1 կ բնասպիտ, 5 կ ճարպ:
Մէկ ապուրի դգալ գետնանուշի կարագը 94 ջերմուժ կը պարունակէ, 1 կ շաքար, 4 կ բնասպիտ, 8 կ ճարպ:
Իսկ դուք ո՞ր մէկը կը նախընտրէք…
***
– Տուրմի սիրահարներու ուշադրութեան…
Մէկ Ֆէրրէրօ Ռոշէ տուրմը համազօր է 12 հատ ելակի: Տուրմը թէ՛ շաքար կը պարունակէ եւ թէ՛ ճարպեր, մինչդեռ ելակը բնական շաքար կը պարունակէ, աւելի՛ կենսանիւթեր եւ հանքայիններ, աւելի՛ բնաթել եւ մանաւանդ զերծ է ճարպէ: Կը մնայ, որ ճիշդ ընտրութիւն կատարէք:
Գիտէ՞ք, Թէ…
Ակռայի դեղը` մածուկը, լաւագոյն միջոցն է ձեր ձեռքերը մաքրելու փշատերեւ ծառերու խէժէն:
***
Եթէ մրջիւնները խայթեր են ձեր ձեռքերը, լաւագոյն միջոցը ձեռքերը ցօղուելն է ապակի մաքրող հեղուկով: Ամոնեաքը կը չէզոքացնէ քերուըտուքի զգացողութիւնը:
***
Տաք աղաջուրով կոկորդի ողողումը հրաշալի դեղ է կոկորդի ցաւի ժամանակ:
***
Կիտրոնի փոքրիկ կտոր մը ծամելով կ՛ազատիք գլխացաւէ, թէկուզ` ժամանակաւոր ձեւով:
***
Եթէ քննութիւններու կը պատրաստուիք, կամ ընկճախտէ կը տառապիք, թարմ անանուխ հոտուըտացէք: Անանուխին բոյրը հանգստացնելու յատկութիւն ունի:
***
Եթէ կը ձգռտակ եւ ոչ մէկ հնար չ՛օգներ, ապուրի դգալ մը գետնանուշի կարագ կերէք, այս միջոցը շատերու կ՛օգնէ:
***
Մժեղի խայթոցներու քորն ու վէրքը մեղմացնելու համար վնասուած բաժինը մաքրեցէք ճերմակ քացախով:
***
Ձեր պտուղները աւելի երկար ժամանակ թարմ պահելու համար զամբիւղին մէջ մէկ-երկու գինիի շիշի խցան կիսեցէք ու զետեղէցէք: Խցանի կտորները կը կլանեն խոնաւութիւնը եւ թոյլ չեն տար, որ պտուղները վաղաժամ փտին:
Ինչո՞ւ Մամաները Պէտք Է
Յաճախ Գրկեն Երեխաները
Երեխայի կեանքի առաջին օրերն ու տարիները շատ կարեւոր են եւ որոշիչ` անոր հետագայ զարգացման համար:
Մանկաբուժներն ու հոգեբանները կը պնդեն, որ երեխային բնականոն զարգացման համար շատ կարեւոր է մօր սէրը, ուշադրութիւնը եւ գրկախառնութիւնները մամային հետ: Երեխաները լոյս աշխարհ գալով` անպաշտպան են եւ ոեւէ մէկը չունին` բացի մամայէն:
Կեանքի առաջին օրերուն, ամիսներուն տակաւին լաւ զարգացած չեն մանուկին տեսողութիւնն ու լսողութիւնը, ան արտաքին աշխարհը կ՛ընկալէ զգայարաններու միջոցով` հոտառութիւն, շօշափելիք: Մօր արգանդին մէջ երեխան պաշտպանուած էր, հոն տաք էր եւ յարմարաւէտ: Ծնելէ ետք երեխային կեանքը 180 աստիճանով կը փոխուի, եւ միայն մօր գիրկին մէջ ան ինքզինք ապահով կը զգայ: Մօր հպումները, գրկախառնութիւնները երեխային կը յուզեն, որ ինք պաշտպանուած է, իսկ այդպիսի ապահով եւ վստահելի միջավայրի մէջ ան կրնայ բացայայտել շրջակայ աշխարհը եւ մարդիկ:
Մասնագէտներու կարծիքով, մօր հետ գիրկխառնութիւնը երեխային մարմնին մէջ կը բարձրացնէ անտորֆին հորմոնի մակարդակը` «լաւ զգացողութիւն» փոխանցելով անոր:
Խոհագիր
Դդումով Ապուր
Բաղադրիչներ
Կէս քիլօ դդում
1 գաւաթ կաթ
1 լիթր մսաջուր
1 թէյի դգալ փոշի սոխ (կամ 1 միջակ մանրուած սոխ)
Աղ, սեւ պղպեղ
2 ապուրի դգալ բուսական ձէթ
Պատրաստութիւն
Դդումները լուալ, ցամքեցնել եւ խորանարդաձեւ (փոքրիկ) կտրատել:
Տապակին մէջ ձէթը տաքցնել եւ դդումները ձէթին մէջ դարձնել ու 5 վայրկեան եփել: Աւելցնել փոշի սոխը, աղը, սեւ պղպեղը եւ 2 վայրկեան եւս եփել:
Կաթսային մէջ լեցնել մսաջուրը, աւելցնել դդումը. երբ եռալու սկսի, աւելցնել կաթը եւ եփել, մինչեւ որ դդումները լաւ փափկանան:
Ապուրը ելեկտրական գործիքով հարել միատարր խիւս մը ստանալու համար:
Մատուցել ապուրի փոս ամաններու մէջ եւ երեսը զարդարել խրթխրթան հացով, դդումի սերմերով կամ տաշուած պանիրով:
Շաբթուան Բանաստեղծութիւնը
Ամէն Ինչ Չափի Մէ՞ջ Է Գեղեցիկ
Ամէն ինչ չափի մէջ է գեղեցիկ…
Իսկ ո՞րն է չափը, ո՞վ է սահմանել,
Ո՞վ է այդ չափը չափել ու կտրել…
Ամէն ինչ չափի մէջ է գեղեցիկ…
Իսկ ես ուզում եմ նուիրուել անչա՜փ,
Ուզում եմ տարուել ու սիրուել անչափ,
Եթէ ուրախ եմ, ճչալ եմ ուզում,
Տխուր եմ` անզուսպ լացել եմ ուզում…
Չեմ ուզում տրուել չափին գեղեցիկ,
Չափի մէջ ձեւուած կեղծաւոր մարդիկ
Ամէնուրեք են…
Չափով են խօսում, չեն անկեղծանում,
Չափով են ժպտում կամ ուրախանում,
Ու մտածում են,
– Չէ, շատ ժպտացի, դէ երես կը տամ,
Աւելի լաւ է չափաւոր խնդամ,
Չափաւոր սիրեմ, չափաւոր ներեմ,
Յոգնել եմ այդ կեղծ չափից ու ձեւից,
Այդ չափաւոր ու անվերջ չափչփող
Չափուած ու ձեւուած արարածներից…
ՊԱՐՈՅՐ ՍԵՒԱԿ