Զատիկը Աշխարհի Չորս Ծագերուն

Պատրաստեց՝ ՇՈՒՇԻԿ ՄԱՒԻՍԱԳԱԼԵԱՆ

Հայաստան

Հայկական տօներու շարքին Զատիկը բնութեան զարթօնքը խորհրդանշող ամենամեծ եւ ամենասպասուած տօնն է:

Շարժական այս տօնը (մարտ 22-էն մինչեւ ապրիլ 25) կը նշուէր ճոխ հանդիսութեամբ եւ մեծ կազմակերպուածութեամբ: Եւ հաւանաբար այս էր պատճառը, որ ի տարբերութիւն այլ տօներու, անիկա նոյն ձեւով կը նշուէր Հայաստանի գրեթէ բոլոր շրջաններուն մէջ եւ ամէնուր ծանօթ էր միեւնոյն անուանումով` «Զատիկ», «Մեծ Զատիկ», «Ճոչ Զատիկ»…

Շատ մը ժողովուրդներու նման հայերս եւս մեծ կարեւորութիւն տուած ենք հաւկթախաղերուն. պայման էր, որ հաւկիթը կարմիր ներկուէր:

Բացի հաւկթախաղէն, կը կազմակերպուէին զանգուածային կամ ընտանեկան ուխտագնացութիւններ, յատկապէս` գիւղէն դուրս գտնուող մօտակայ սրբավայրեր: Ուխտաւորները իրենց հետ կը տանէին մատաղցու գառնուկ, գինի, անհամար հաւկիթ, բաղարջ հաց եւ կաթնեղէն:

Զատկուան տօնին անբաժան մասն էր նախնիներու պաշտամունքը, որ կը դրսեւորուէր մեռած հարազատներու գերեզմանները այցելութեամբ: Գերեզման կը տարուէր տօնական ուտելիքներուն մէկ մասը եւ խնճոյքներ կը կազմակերպուէին: Իսկ Զատկուան ամբողջ օրը եւ գիշերը տօնական սեղանը բաց կը մնար, նոյնպէս ալ` տան դուռներն ու պատուհանները, որպէսզի մահացած հարազատները կարենան օգտուիլ տօնական հիւրասիրութենէն:

* * *

Ֆրանսա

Աւագ հինգշաբթի եւ Աւագ ուրբաթ օրերը Ֆրանսայի մէջ եկեղեցիներուն զանգակները կը լռեն: Ըստ աւանդութեան, անոնք դէպի Հռոմ կը թռչին եւ պապին օրհնութիւնը առնելէ ետք միայն, կիրակի կը վերադառնան Ֆրանսա, ուր մեծ շուքով կը կատարուին եկեղեցական արարողութիւնները: Զատկուան պատարագի աւարտին զանգակները կրկին կը ղօղանջեն, իսկ երեխաները պարտէզները կ՛իյնան` պահուած նախշուած հաւկիթները փնտռելու:

Ֆրանսական զատկուան սեղանէն անպակաս կ՛ըլլայ խորոված գառնուկը: Իսկ Զատիկը շնորհաւորելու համար թէ՛ մեծերը եւ թէ՛ փոքրերը տուրմէ հաւկիթ, նապաստակ եւ զանգակ կը ստանան ու կը նուիրեն:

* * *

Ռումանիա

Ռումանացիք սովորութիւն ունին Զատիկը ընտանեկան յարկի տակ տօնելու. անոնց Զատկուան ուտեստներն են` աւանդական թթու-կծու ապուրը, աղցանը, մանր վարունգի թթուաշը, խորոված գառնուկը…

Հաւկթախաղը եւս կարեւոր տեղ կը գրաւէ տօնական յայտագիրին մէջ: Զատկուան յաջորդող առտուն աւանդութիւնը կը պահանջէ, որ ամէն մարդ երեսը լուայ ջուրով, որուն մէջ զետեղուած ըլլայ կարմիր ներկուած հաւկիթ մը եւ արծաթեայ դրամ մը: Կարմիր հաւկիթը կը խորհրդանշէ առողջութիւնը, իսկ արծաթը` անարատութիւնը:

* * *

Իտալիա

Իտալիոյ իւրաքանչիւր քաղաք թափօրներ կը կազմակերպէ եւ մեծ շուքով կը նշէ Քրիստոսի խաչելութիւնն ու յարութիւնը: Երեք օրուան վրայ երկարող այս հանդիսութիւններուն ընթացքին նաեւ կը ցուցադրուին Քրիստոսին եւ Աստուածածնին արձանները:

Ամէնէն տպաւորիչը, սակայն, Զատկուան պատարագն է, որ կը կատարուի պապին հովանաւորութեամբ, Սուրբ Պետրոս տաճարին մէջ: Տասնեակ հազարաւոր հաւատացեալներ կը հաւաքուին տաճարին դիմաց` հետեւելու Զատկուան պատարագին եւ պապին օրհնութիւնը ստանալու համար:

Ինչ կը վերաբերի իտալական տօնական սեղանին, տիրական ուտելիքը խորոված գառնուկը կ՛ըլլայ, իսկ աղանդերը` «քոլոմպա» կոչուած կարկանդակը, որ աղաւնիի ձեւ կ՛ունենայ եւ կը յիշեցնէ Կաղանդի «փանէթթոն» կարկանդակը` իր համով:

* * *

Գերմանիա

Գերմանիոյ մէջ Զատկուան արարողութիւնները կը սկսին Աւագ հինգշաբթի եւ այդ օրը կը կոչուի «Վիշտի հինգշաբթի»: Այս օրը սովորութիւն է միայն կանաչեղէն ուտել: Ամէնէն ընդհանրացած կերակուրը 7 խոտերէ պատրաստուած ապուրն է:

Որպէս աղանդեր` Զատկուան առթիւ տուներէն անպակաս կ՛ըլլան տուրմէ հաւկիթները, բայց մանաւանդ` «Օսթըրլամ» կոչուած գառնուկի տեսքով կարկանդակը:

Գերմանիոյ մէջ նաեւ սովորութիւն է հաւկիթներով զարդարել գարնանային առաջին ճիւղերը: Ամէն տուն կ՛ունենայ  իր Զատկուան ծառը:

* * *

Սպանիա

Զատկուան նախորդող օրերուն Սպանիոյ զանազան քաղաքներուն մէջ թափօրներ կը շրջին եւ կը ներկայացնեն Քրիստոսի խաչելութիւնը: Թափօրներուն կ՛ընկերակցին շատ ճոխ զարդարուած ծանր պատգարակներ. առանձնաշնորհեալ անձեր այդ կառքերը իրենց ուսերուն բարձրացուցած, նուագախումբին դանդաղ կշռոյթով կը հետեւին թափօրին:

Հաւատացեալներ իրենց կարգին երկար, ճերմակ հագուստներ հագած եւ տարօրինակ ճերմակ դիմակներ դրած` կը միանան տողանցողներուն:

Զատկուան սպանացիները կը պատրաստեն «Մոնա» անունով համեղ կարկանդակ մը, որուն մէջ տեղ-տեղ նաշխուած հաւկիթ կը զետեղեն:

* * *

Ֆինլանտա

Ֆինլանտացիները կը հաւատան, որ Զատկուան նախորդող շաբաթ օրը հալածուած կ՛ըլլայ չար ոգիներով: Այս պատճառով փոքրիկները իբրեւ վհուկ կը ծպտուին եւ «ուրախութեան կրակ»-ներ կը վառեն ոգիները հեռացնելու համար:

Կիրակի երեխաները տան ծակնուծուկը իրենց ծնողներուն պահած տուրմէ հաւկիթները կը փնտռեն: Պարտէզը պահել կարելի չէ, քանի որ ձիւնով ծածկուած կ՛ըլլայ:

Ֆինլանտական այլ աւանդութիւն մըն է «մամմի» կոչուած աղանդերին պատրաստութիւնը, որ երեքէն չորս օր կը տեւէ: Այս աղանդերը կը հրամցուի բաժակներու մէջ` սերով եւ նարինջի կեղեւի տաշուքներով զարդարուած:

* * *

Աւստրալիա

Աւստրալիոյ մէջ Աւագ ուրբաթ օր պայման է «հաթ քրոս պանզ» կոչուած պրիոշը ուտել: Անիկա կը պատրաստեն համեմներով, չամիչով եւ տուրմի մանր կտորներով, իսկ երեսը խաչ մը պատկերուած կ՛ըլլայ:

Մինչեւ վերջերս նապաստակներն էին, որ տուրմէ հաւկիթներ կը բերէին փոքրիկներուն, վերջին տարիներուն, սակայն, նապաստակները երկրին իսկական աղէտ դարձած են, ահա թէ ինչո՛ւ անոնք փոխարինուած են պիլպի կոչուած երկար ականջներով եւ սուր դունչով անասուններով, որոնք անհետանալու վտանգին տակ են:

* * *

Լիբանան

Պէյրութի նահանգապետ Զիատ Շպիպի որոշումով այս տարի մայրաքաղաքի փողոցներէն պիտի բացակային գունաւոր ճուտիկները: Անոնց վաճառքը արգիլուած է թէ՛ երեխաներուն առողջութեան եւ թէ՛ ճուտիկներուն պաշտպանութեան համար: Նահանգապետին այս որոշումը ընկերային ցանցերուն վրայ դրական արձագանգ գտած է եւ մեծապէս ողջունուած` անասուններու պաշտպան կազմակերպութիւններու կողմէ:

Կը մնայ, որ Շպիպի որոշումը վարակիչ դառնայ Լիբանանի մնացեալ նահանգներուն համար:

* * *

Զատիկ Կղզին

Խաղաղական ովկիանոսին մէջ կը գտնուի Զատիկ կղզին: Անոր անունը ոչ մէկ կապ ունի տօնին հետ: Ճեքոպ Ռոկեվըն զայն յայտնաբերած է 1722-ին, Զատկուան օրը…