Հետաքրքրական. Յուշարձանի Մը Պատմութիւնը «Քաջարանի Բանալին»

Պատրաստեց՝ ՇՈՒՇԻԿ ՄԱՒԻՍԱԳԱԼԵԱՆ

Երբեւէ մտածե՞ր էք, թէ ինչո՛ւ Կապան-Քաջարան մայրուղիին վրայ գտնուող արջը բանալի կը կրէ իր բերնին մէջ, կամ` ինչո՞ւ Գանձասարի լեռներուն արջի արձան տեղադրուած է…

«Քաջարանի բանալին» յուշարձանը կը գտնուի Սիւնիքի մարզին մէջ, Կապան-Քաջարան մայրուղիի ձախ կողմը, Ողջի գետին աջ ափին: 1976-ին կառուցուած այս հրաշալի ստեղծագործութեան հեղինակն է կապանցի քանդակագործ Մարատ Նուրիջանեանը:

Արջը, որ իր բերնին մէջ բանալի բռնած է, կը խորհրդանշէ Սիւնիքի ժողովուրդը եւ բարեբեր հողը, որուն համար պայքարեր են սիւնեցիները:

Աւանդազրոյցի մը համաձայն, հայոց Արտաւազդ թագաւորը թշնամիներէն պաշտպանուելու համար իր գանձերը կը պահէ լերան մը մէջ եւ այդ վայրը կը կոչէ Գանձասար: Ան գանձերու բանալին կը յանձնէ լեռներու տիրակալ արջին, որ բանալին պիտի փոխանցէր միայն անոնց, որոնք այդ գանձերը պիտի օգտագործէին ի նպաստ ժողովուրդին:

Արջի բերնին մէջ բանալիի մտայղացումը քանդակագործ Մարատ Նուրիջանեանինն է: Անոր խօսքով, «Դա կը լինի մեր երկրամասի գանձերի բանալին: Բանալին արջի բերանից պիտի կախել, որպէսզի ոչ ոք, մեր ժողովուրդից բացի, ոչ մի օտար չհամարձակի խլել մեզնից մեր գանձերի բանալին»:

Երեխայի Դաստիարակութիւն

 Նիստուկացի 11 Տարրական Կանոններ

Մանկավարժներու կարծիքով, կան նիստուկացի հետ կապուած 11 տարրական կանոններ, զորս երեխաները պէտք է իմանան եւ գործադրեն:

1.- Բարեւել.- Ամչկոտ երեխաները կը մերժեն բարեւել. նման պարագաներու դիտողութիւնն ու յանդիմանութիւնը նպատակի չեն ծառայեր, նախընտրելի է բացատրել, թէ ինչո՛ւ պէտք է բարեւել, նոյնիսկ եթէ հազիւ 3 տարեկան է ան:

2.- Ընդունիլ Հաճոյախօսութիւնը.- Երբ երեխան դրուատուի իր մէկ լաւ արարքին համար, պէտք է շնորհակալութիւն յայտնէ խօսակիցին` փոխանակ «գիտեմ» ըսելու կամ մօրը փէշերուն ետին պահուըտելու:

3.- Շնորհակալութիւն Յայտնել.- Երեխան շատ կանուխէն պէտք է սորվի շնորհակալութիւն յայտնել. բան մը, որ յաճախ կը մոռնայ, իսկ ծնողքին կը մնայ տեւաբար յիշեցնել եւ պահանջել` անմիջապէս որ երեխան լեզու ելլէ:

4.- Կարգին Սպասել.- Բոլոր կացութիւններուն մէջ երեխան պէտք է վարժուի իր կարգին սպասելու: Տունը, դպրոցը, թէ այլուր ան պէտք է կանուխէն համբերատարութեան վարժուի:

5.- «Խնդրեմ» Ըսել.- Կանուխէն երեխան պէտք է սորվի «խնդրեմ», «հաճիս» ըսել: «Կ՛ուզեմ» անքաղաքավար եւ կոպիտ բառ է, որմէ պէտք է հրաժարի:

6.- Մարզական Ոգի Ունենալ.- Երեխան պէտք է սորվի լաւ խաղալ, շահիլ, բայց նաեւ ընդունիլ պարտութիւնը: Ան պէտք է իմանայ, որ ինք աշխարհի կեդրոնը չէ, ենթադրուած չէ մնայուն ձեւով յաղթելու, հետեւաբար պարտութիւնը ողբերգութեան վերածելը, կռուիլը կամ լալը սխալ հակազդեցութիւններ են:

7.- Դուռը Բռնել.- Երբ երեխան որեւէ տեղ կը մտնէ` տուն, վերելակ, խանութ, պէտք է սորվի դուռը բանալէ ետք զայն բռնել, որպէսզի ետեւէն եկողները եւս մտնեն:

8.- Տարբերութիւնները Ընդունիլ.- Երեխան պէտք է կանուխէն սորվի իրմէ տարբերները ընդունիլ եւ յարգել: Այսպէս, անոնց պէտք է բացատրել, թէ ինչո՛ւ ոմանք սպիտակամորթ են, ուրիշներ` սեւամորթ, ինչո՛ւ ոմանք հաշմանդամ են, ինչո՛ւ ոմանք տարբեր ոճի հագուստներ կը կրեն, կամ տարբեր ձեւով կ՛աղօթեն:

9.- Կիսուիլ Ուրիշին Հետ.- Երեխան պէտք է վարժուի կարգ մը բաներ ուրիշին հետ բաժնեկցելու, օրինակ, խաղալիքները: Եսակեդրոն, անձնասէր երեխան ապագային ընկերային լուրջ հարցեր կը դիմագրաւէ:

10.- Իմանալ Սեղանի Կանոնները.- Երեխան կանուխէն պէտք է սորվի բերանը գոց ուտել, ուտելու պահուն չխօսիլ, արմուկները սեղանին վրայ չդնել եւ այլն…

11.- Մեծերը Յարգել.- Երեխան պէտք է սորվի իրմէ մեծերը յարգել` իր տեղը անոնց զիջելով, օգնելով, անոնց հետ «դուք»-ով խօսելով եւ այլն…

Նորաձեւութեան Աշխարհէն

Վերջերս Հայաստանի մէջ տեղի ունեցաւ նորաձեւութեան տարրերով համեմուած շատ հետաքրքրական ցուցահանդէս մը, որուն հեղինակն էր «Kivera Naynomist» ապրանքանիշի ոճաբան Արեւիկ Սիմոնեանը:

Ոճաբանին խօսքով, ցուցադրութեան գաղափարին հիմքը ոչ թէ հագուստի ցուցադրութիւնն էր, այլ` հայկական մշակոյթի պահպանման կարեւորութիւնը:

«Մենք կորցրել ենք մեր մշակութային կոթողները, եկեղեցիները, արցախեան եդեմական հողերը: Մտածում էի` ինչպէ՛ս կարող եմ աշխարհին ցոյց տալ մեր բազմադարեայ մշակոյթը: Գուցէ զարմանալի լինի, թէ ինչպէ՛ս կարող ենք նորաձեւութեան միջոցով մեր ձայնը լսելի դարձնել: Բայց ես հաւատում եմ դրան, որ եթէ ամէն մէկս մեր գործով պայքարենք, ինչ¬որ բան կարող ենք փոխել: Ես կարող էի միայն մշակոյթով ու իմ գործով պայքարել», կ՛ըսէ ոճաբանը:

Ցուցահանդէսը կայացաւ Կարէն Տեմիրճեանի անուան մարզահամերգային համալիրին մէջ, ուր դահլիճը բաժնուած էր 8 սրահներու` «Երկինք», «Ծնունդ», «Մկրտութիւն», «Օրհնութիւն», «Մեղսագործութիւն», «Ցաւ», «Կորուստ» եւ «Դատարկութիւն»… Սրահէ սրահ շրջող հանդիսատեսը ոչ միայն ծանօթացաւ Սիմոնեանի վերջին ստեղծագործութիւններուն, որոնք ցուցադրուած էին մանըքեններու վրայ, այլ ցուցահանդէսի ամբողջ տեւողութեան հնչող հոգեւոր երաժշտութիւնը եւ խորհրդաւոր լուսաւորութիւնը աւելի եւս օգնեցին հանդիսատեսին` ներթափանցելու Արեւիկ Սիմոնեանի հոգեվիճակին մէջ:

«Նպատակս հաւաքածոյի հանրայնացումը կամ նոր գաղափարների տարածումը չէր: Իմ նպատակի հիմքում մեր հաւատքն էր: Ուզում էի ցոյց տալ, որ մենք առաջին քրիստոնեայ ազգն ենք, ու դա պատահական չէ: Ուզում եմ, որ այս ցուցադրութիւնից հանդիսատեսը դուրս գալիս ոչ թէ ասի` «Հետաքրքիր ցուցադրութիւն էր», այլ իրեն հետ տանի ինքն իրեն վերանայելու, արժեւորելու ու մեր ունեցածը գնահատելու գաղափարը», կ՛ըսէ Սիմոնեան:

**

«Kivera» ապրանքանիշի հիմնադիրը 4 տղաներու մայր է եւ շատ լաւ գիտէ խաղաղութեան գինը: Եւ քանի որ հաւաքածոյին գաղափարը ծագեր էր յետպատերազմեան շրջանին, ապա պատերազմի թեման կարելի չէր չընդգրկել այս ցուցահանդէսին մէջ:

«Ես ցանկացել եմ ցոյց տալ ոչ թէ պատերազմը, այլ` մարդու անցնելիք ճանապարհը: Իւրաքանչիւր ցաւ, որ կապուած է կորստի հետ, տանում է քեզանից ինչ-որ մի բան: Ու մենք պէտք է ընտրենք բարին, լինենք մեր եկեղեցու, հաւատքի կողքին եւ կարող ենք շատ մեծ ու լուսաւոր ճանապարհ ունենալ», կ՛եզրափակէ Արեւիկ Սիմոնեան:

Նշենք, որ այս ցուցադրութիւնը պիտի ներկայացուի 7 տարբեր երկիրներու մէջ:

Ձեր Առօրեան Դիւրացնող 5 Հնարքներ

– 1 –

Եթէ տրամադիր չէք թացանի յատուկ պնակներ գնելու, պարզապէս ձեր թացանները մատուցեցէք քափ քէյքի յատուկ ափսէի մը մէջ:

– 2 –

Որպէսզի լուալու ընթացքին ձեր գլխարկը չձեւափոխուի, նախքան մաքրութեան ձեռնարկելը` անոր մէջ ուռած փուչիկ մը տեղաւորեցէք:

– 3 –

Կծու պղպեղին դպչելէ ետք ձեր ձեռքերուն հնդկընկոյզի իւղ քսեցէք, որպէսզի ձեր աչքերը չայրին զանոնք սխալմամբ շփելու պարագային:

– 4 –

Երբ նոր գնուած բոյս մը տուն բերէք, զայն դրէք լուսաւոր տեղ մը եւ առնուազն մէկ շաբաթ չտեղափոխէք զայն:

– 5 –

Առաւօտեան 2 զարթուցիչ լարեցէք, սկիզբը թրթռացողը, յետոյ` լսելին: Թրթռացող զարթուցիչը կ՛օգնէ ձեզի մեղմօրէն արթննալու, իսկ երկրորդ ձայնային ազդանշանը կը հաստատէ, որ դուք լիովին արթուն էք:

Պահքի Խոհագիր

 Դդումով Թաթխան

Թաթխան կը նշանակէ հացը մէջը թաթխելու համար նախատեսուած թացան-թանձրուկ, ինչպէս` հըմմոսը,  մութապպալը եւ այլն…

Այսօր կը ներկայացնենք դդումով պատրաստուած համեղ թաթխանի բաղադրատոմս մը:

Բաղադրիչներ

– Կէս քիլօ դդում (լուացուած, կեղուըւած եւ խորանարդներու կտրատուած)
– 2 պճեղ ճզմուած սխտոր
– 2 ապուրի դգալ կիտրոնի հիւթ
– Կէս գաւաթ թահին
– 2 ապուրի դգալ ձիթապտուղի ձէթ
– Աղ

Պատրաստութիւն

Դդումը խաշել, քամոցէ անցընել եւ խիւսի վերածել:

Աւելցնել` թահինը, աղը, սխտորը, կիտրոնի հիւթը, քանի մը կաթիլ ջուր եւ ձէթը: Բոլորը միատեղ լաւ խառնել, մինչեւ որ միատարր թանձրուկ մը ստացուի:

Մատուցել խրթխրթան հացի կողքին:

Շաբթուան Բանաստեղծութիւնը

Ազատութիւնը

Եւ ա՛յն հասկացայ,
Ո՜վ Ազատութիւն,
Որ կարծեմ շատ ես դու նման աղի.
Երբ քեզ պեղում են`
Հանում ընդերքից,
Իրենց ձեռքերն են մարդիկ կտրատում,
Ինչպէս ապակուց…
Ու երբ լուծւում ես`
Ճիշդ աղի նման
Դու չես երեւում,
Դու համ ես դառնում…
Իսկ եթէ չկաս`
Անհամութիւն է,
Որ եւ կարող է կոչուել բռնութիւն…
Իսկ եթէ չկաս`
Կարող է հոտել
Ե՛ւ թանկ սնունդը,
Որ հոգեւոր է…
Իսկապէս որ դու նման ես աղի:

ՊԱՐՈՅՐ ՍԵՒԱԿ

Թիֆլիս
1959