Պատրաստեց՝ ՇՈՒՇԻԿ ՄԱՒԻՍԱԳԱԼԵԱՆ
Ստեփանակերտի, ինչպէս նաեւ Արցախի խորհրդանիշն է «Մենք ենք մեր սարերը» կամ, ինչպէս տեղացիները կ՛անուանեն` «Տատիկ Պապիկ» տուֆակերտ կոթողը: Քանդակագործ Սարգիս Բաղդասարեանի ստեղծագործութիւնը կը խորհրդանշէ ընտանեկան արժէքներու եւ կեանքի պահպանման նկատմամբ արցախցիներու անկոտրում կամքը, ինչպէս նաեւ` արցախեան հողին եւ ժողովուրդին արմատներուն միջեւ արիւնակցական կապը:
Մէջբերումներ` քանդակագործ Սարգիս Բաղդասարեանի որդի Աշոտ Բաղդասարեանի յուշերէն, ինչ կը վերաբերի յուշակոթողին:
«Երբ նա կերտում էր իր նշանաւոր քանդակը, մտքովն անգամ չէր անցներ, որ այն կը դառնայ Արցախի խորհրդանիշը, իսկ աւելի ուշ տեղ կը գտնի հանրապետութեան զինանշանի վրայ: «Դեդաբաբոն» կամ, ինչպէս ճիշդ է անուանել` «Մենք ենք մեր սարերը» կամ «Ղարաբաղցիները» կոթողը պատուանդան չունէր: Հայրիկը նպատակ ունէր ցոյց տալու, որ կոթողն անմիջապէս հողից է սկիզբ առնում` ծնւում ու շարունակւում հողի վրայ ամուր կանգնելու համար»:
* * *
Հայրիկը չէր մտածում, որ այն ուխտատեղի պէտք է դառնայ. նախատեսուած էր հեռուից նայելու համար: Եթէ մտածէր` ուխտատեղի կը դառնայ, աստիճաններ ու յարմարաւէտութիւն կը ստեղծէր այցելուների համար: Չգիտեմ` նոր բարեկարգումները սրտով կը լինէր, թէ ոչ, բայց երեւի իրեն էլ կը համոզէին, որ այդպէս է լաւ»:
* * *
«Տարբեր վարկածներ եմ լսել կոթողի մասին: Սկզբում ասում էին` իր տատիկին ու պապիկին է կերտել: Բայց հայրիկը հաւաքական կերպար է ընտրել, հակառակ դէպքում` կոթողը կը կորցնէր իր իմաստը: Ասում են` կոթողի տակ մարդիկ կան թաղուած, դա էլ իրականութեան չի համապատասխանում»:
* * *
«1967-ի նոյեմբերի 1-ին Ստեփանակերտի բլուրներից մէկի վրայ կանգնեցուեց. «Մենք ենք մեր սարերը» արձանը: Կոթողի բացումը հէնց այդ շրջանում չի եղել. չէին ուզում շատ ուշադրութիւն գրաւել: Պաշտօնական բացումը եղաւ միայն 2014-ին: Վստահ եմ` հայրիկը ուրախ կը լինէր տեսնելով այդ օրը»:
* * *
«Հայրիկին առաջարկել էին կոթողի մէջ դատարկ թողնել, յետեւից դուռ բացել: Իմաստն այդպէս էլ չհասկնալով` մերժեց: Ամրութեան համար մէջը բետոն լցնել տուեց: Մի անգամ նկատել էինք, որ պայթուցիկ նիւթի համար տեղ է փորուած: Արձանի վրայ «Գորշ գայլերի» գրութիւն էինք նկատել, ճակատին էլ` կրակոցի հետքեր»:
* * *
«Պապային երկու արուեստանոց էին տուել, մէկում աշխատում էր, միւսը բնակարան էր դարձրել: Ես հետեւում էի նրա գործերին այնքանով, որքանով արուեստանոցում եմ մեծացել: Նրա ստեղծած բոլոր գործերին ականատես եմ եղել: «Ղարաբաղցիները» ստեղծելու ժամանակ 8 տարեկան երեխայ էի: Յիշում եմ` միշտ զարմանում էի, թէ ո՛նց է միաժամանակ մի քանի քանդակի վրայ աշխատում: Վստահ եմ` երբեք չէր մտածի, որ հէնց այս աշխատանքն այսքան հնչեղութիւն կ՛ունենայ, կը դառնայ պատմութիւն ու Արցախի խորհրդանիշ»:
* * *
«Ուրախ եմ, որ հայրիկն իր փառքը վայելել է: Գիտէր, որ հայրիկն իր փառքը վայելել է: Գիտէր, որ մարդկանց մի մասը ճանաչում էր իրեն, ինչո՞ւ մի մասը, որովհետեւ ո՞վ է հիմա ճանաչում քանդակների հեղինակներին: Այդ նրանք են առաքելութեան նման պատմութիւն ստեղծում, իրենք` թողնում, գնում…»:
Կին Դէմքեր
Նարժես Մուհամատտի
Հոկտեմբեր 6-ին Օսլոյի մէջ 2023 թուականի Նոպելեան խաղաղութեան մրցանակը շնորհուեցաւ իրանցի գործիչ Նարժես Մուհամմատիին:
51 տարեկան գործիչ-լրագրողը պարգեւատրուեցաւ «Իրանի մէջ կիներու ճնշումներու դէմ պայքարի եւ առհասարակ մարդու իրաւունքներու եւ ազատութեան պայքարի համար», օրին յայտարարեց Նորվեկիայի Նոպելեակ կոմիտէի նախագահը:
Լրագրողուհին 2016-ին 16 տարուան բանտարկութեան դատապարտուեցաւ իր գործունէութեան համար, իսկ վերջերս անոր պատիժը երկարաձգուեցաւ:
Նարժես Մուհամմատին ներկայիս փոխնախագահն է Մարդու իրաւունքներու պաշտպաններու կեդրոնին, զոր կը գլխաւորէ Նոպելեան խաղաղութեան մրցանակի դափնեկիր փաստաբան Շիրին Էպատին:
Նշենք, որ Էպատին 2003-ին նոյն մրցանակին արժանացաւ «Իրանի մէջ ժողովրդավարութեան եւ մարդու իրաւունքներու խթանման ուղղուած իր ջանքերուն համար»: Ան առաջին մահմետականն էր եւ առաջին իրանցին, որ կ՛արժանանար այս մրցանակին:
Հինը Նորի Վերածենք
Ինչպէ՞ս Երկրորդ Կեանք Մը Տալ
Տղամարդու Շապիկի Մը
Իրերը վերաիմաստաւորելու եւ անոնց երկրորդ կեանք մը տալու ունակութիւնը հմտութիւն է, որ բոլորին տրուած չէ: Եկէ՛ք` տեսնենք, թէ հնարամիտ մարդիկ ինչպէ՛ս երկրորդ կեանք մը տուած են տղամարդու հին շապիկներու:
Եւ այսպէս`
Ա.- Կարելի է հին շապիկի մը թեւի ծայրամասէն (manchette) բջիջայինի աման մը պատրաստել,
Բ.- Հին շապիկ մը եւ փողկապ մը շուկայի պայուսակի վերածել,
Գ.- Հին շապիկ մը բարձի երեսի վերածել,
Դ.- Հին շապիկ մը խոհանոցի գոգնոցի վերածել,
Ե.- Հին շապիկ մը տարբեր իրեր տեղաւորելու տոպրակի մը վերածել,
Զ.- Վերջապէս, հին շապիկի մը թեւերը խմիչքի շիշերը ծրարելու օգտագործել:
Խոհագիր
Սմբուկով Նախուտեստ
Բաղադրչներ
– 2 սմբուկ
– 1 միջակ լոլիկ
– 1 պճեղ սխտոր
– 50 կ մայոնեզ
– 2 ապուրի դգալ ձէթ
– Թարմ կամ չոր սամիթ
– 2 ապուրի դգալ մանրուած ընկոյզ
– Աղ, սեւ պղպեղ
Պատրաստութիւն
Սմբուկները երկայնքին բարակ շերտերու վերածել եւ աղաջուրի մէջ դնել. կէս ժամ ետք սմբուկի շերտերը մաքուր անձեռոցի մը վրայ փոխադրել, որպէսզի ցամքին:
Լոլիկը բարակ շերտել, սխտորը ճզմել, սամիթը մանրել, աւելցնել ընկոյզն ու մայոնեզը եւ խառնել, համեմել:
Տապակին մէջ ձէթը տաքցնել եւ սմբուկները երկու երեսով տապկել, ապա ծծուն թուղթի վրայ փոխադրել: Առնել իւրաքանչիւր շերտ եւ վրան մայոնեզի խառնուրդէն տարծել, ապա սմբուկը գլանաձեւ փաթթել:
Սմբուկի գլանները շարել ներկայանալի բաց ամանի մը մէջ եւ զարդարել սամիթի կամ ազատքեղի տերեւնեով, նուռի հատիկներով կամ մանրուած ընկոյզով:
Գիտէ՞ք, Թէ…
– Սամիթին հայրենիքը հին Հռոմը, Յունաստանն ու Եգիպտոսը եղած են: Անցեր են հազարամեակներ, բայց մինչեւ օրս անիկա կ՛օգտագործուի բժշկութեան, խոհարարութեան եւ գեղեցկագիտական արտադրութիւններու մէջ:
– Անցեալին սամիթի տերեւներով կը լոգնային, իսկ անոր անուշաբոյր իւղով մարմին կ՛օծէին:
– Սամիթը կը պարունակէ Սէ. եւ Պէ. խումբի կենսանիւթեր եւ բազմաթիւ հանքայիններ` մակնեզիոմ, երկաթ, կիր, փոթասիոմ, եւ այլն… այս պատճառով ալ սամիթին բուժիչ յատկութիւնները անհամար են. այսպէս`
Ա.- Կ՛օգնէ անքնութենէ տառապողներուն:
Բ.- Կը պահպանէ ոսկորներուն առողջութիւնը:
Գ.- Կը կարգաւորէ շաքարի մակարդակը արեան մէջ:
Դ.- Կը պայքարի վարակներուն դէմ եւ կը զօրացնէ մարմնին դիմադրողականութիւնը:
Ե.- Կը թեթեւցնէ արթրիտի ցաւերը:
Զ.- Կը պահպանէ բերանի խոռոչի առողջութիւնը:
***
Շաբթուան Բանաստեղծութիւնը
Կանչ
Եթէ կաս, Աստուած,
Եւ չես ստեղծել
Արտասուք ու լաց,
Հեծել, անիծել,
Թէ չար նախանձի
Թոյնով մահացու
Դու չես վարակել
Պարզութիւնն հոգու,
Թէ դու չես ասել,
Որ կեանքը այսպէս
Լինի անսպառ
Տանջանքի հանդէս,-
Մեղմացրու մարդկանց
Կիրքն ամբարտաւան,
Եթէ Աստուած ես
Դու խաղաղութեան:
Տէ՜ր արագահաս,
Աստուած արդարի,
Ո՞ւր ես, եթէ կաս.
Ես աղօթք արի,
Բայց սրածութեան
Ահարկու ձայնից
Խլացաւ անդորր
Իմ աղօթքն անբիծ.
Եւ ես, վայրենի
Կրքից կատաղած,
Ամբարիշտների
Քարերից փախած,
Քո անուան յուսով
Կռուեցի երկար,
Պարծեցայ քեզնով,
Սակայն դու չեկար:
Էլ ինչո՞ւ եմ ես
Տառապում այսքան,
Եթէ Աստուած ես
Դու անմեղութեան:
Ինչո՞ւ տակաւին
Չես պատժում չարին,
Ո՞ւժդ է պակասում,
Թէ՞ չենք աղերսում:
Թէ չարագործին
Դո՛ւ չես տուել սուր,
Որ խաղաղ հոգին
Սարսափի ի զուր.
Թէ՞ դու չգիտես,
Որ այստեղ, երկրում
Մարդը ժպտերես
Մարդ է գիշատում.-
Դէ արի՛ ու տե՛ս.
Զարկի՛ր ու շանթի՛ր,
Եթէ Աստուած ես
Դու վրէժխնդիր:
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԹՈՒՄԱՆԵԱՆ