Պատրաստեց՝ ՇՈՒՇԻԿ ՄԱՒԻՍԱԳԱԼԵԱՆ
Այս տօնը, Նոր տարուան դուռն է բացում, ողջունելու համար հարկաւոր է բիւր հազարաւոր բերան ունենալ. ի՞նչ բիւրհազար, երբ համամարդկային է Ամանորը, երբ աշխարհի բոլոր անկիւններում` խրճիթից մինչեւ պալատները, լցւում են բաժակները ե՛ւ գինով, ե՛ւ…յոյսերով: Եւ ինձ թւում է` աշխարհի դաշտերն ու լեռները ծածկող այժմեան ձեան տակ բոլոր ազգ ու ցեղերի իղձերն ու յոյսերը քնած, դեռ սերմի մէջ` վաղուայ ծաղիկների են նման: Եւ երբ այս Նոր տարուան ձիւնը գալիք գարնան արեւով հալուի, եւ երբ ձեան վերջին թագը մնայ Մասիսի գլխին, պաղ ձիւների տակից ելնող ծաղիկների նման պիտի կեանք առնեն ամբողջ մարդկութեան յոյսերն ու իղձերը, որոնք, ծաղիկների փոխուած, պիտի քաղցր բուրմունքով լցնեն աշխարհը:
Այս մտքից ակունք առած` շնորհաւորում եմ իմ հայոց եւ աշխարհի բոլոր ազգերի Նոր տարին: Եթէ այժմ ձեռքիս տակ լինէին իմ հայոց երկու աչքերի պէս նրա երկու ծովակները, ես, խղճիս հրամանով, գինու կը փոխէի նրանց ջրերը եւ կը լցնէի բոլոր ազգերի բաժակները, ինչպէս ծովակներիցս մէկն է լոյսով ու յոյսով լցւում: Ուրեմն` Սեւանի բիւրեղեայ լոյսի բաժակով Յոյսի կենացն եմ խմում այսօր. թող ամէն ազգի բաժակ, եթէ դատարկ է կամ կիսատ, իմ հայոց սփիւռքի բաժակի նման` լցուի:
Այսօր ազգային համբուրելի հպարտութեամբ է լցւում իմ սիրտը, երբ լսում եմ, որ հայոց հին, բազմադարեայ եւ նոր ծագած աստղերը մրցման են ելնում ուրիշ ազգերի անմահ աստղերի հետ, երբ հայոց նարեկացիները բարձրանում են իրենց իսկական գահին` համաշխարհային ճանաչման:
Եւ երնէկ այն ազգին, որ սրտեր է գրաւում եւ ոչ թէ…հողեր, որ լեզու է տալիս եւ ոչ թէ…լեզու պոկում…
Բայց ազգին պահողը կամ վերստեղծողը մայրենի լեզուն է:
Այդ իսկ պատճառով տագնապալից սրտով այս Նոր տարուան էլ յիշում եմ հայոց սփիւռքը: Այնտեղ կեանքի եւ մահուան կրակի մէջ է հայոց լեզուն: Ուրեմն` հարկաւոր է հայոց լեզուի պաշտպանութիւնն ամէնօրեայ դարձնել ամէնուրեք:
Այսօր, շնորհաւորելով ամէնքիդ Նոր տարին, ուզում եմ ահազանգել, որ ամէն մի ազգի զաւակ պիտի պաշտէ իր մայրենին: Այն պատանին, որը գիտէ եօթ լեզու, եօթ անգամ համբուրելի է, բայց այդ նոյն պատանին, եթէ անգոսնում է իր մայրենի լեզուն, եթէ ամէնօրեայ օդ չէ նրա բերանում իր մայրենին, նա եօթ հազար անգամ է նզովելի:
Ինչպէս որ սուրբ է ցորենի արտի նման մի հասկը, այնպէս էլ սուրբ է ամէն մի մայրենի լեզու: Ազգերը նման են դաշտում սփռուած ծաղիկների, իսկ նրանց մշակոյթը ծաղկանց բուրմունքն ու գոյներն են: Եթէ որեւէ ծաղիկ պակասի, միթէ՞ դաշտի քաղցրութիւնը չի պակասի:
Նոր տարուայ յոյսերը նման են Նոր տարուան տօնածառին, որոնք այս գիշեր լուսազարդւում են աշխարհի բոլոր տանիքների տակ: Ուզում եմ հազար սրտով ցանկանալ, որ այդ յոյսերը Նոր տարուան տօնածառի նման մի երկու օր լոյս տալով` դուրս չնետուեն կմախքացած:
Շնորհաւոր ամէնքին:
Կերակուրի Մը Պատմութիւնը
Խաշ
Խաշը հայերու ծիսական ուտեստ է: Անոր անուանումը ծագած է խաշել բառէն: Որպէս ծիսական ուտեստ` մեր նախնիները զայն պատրաստեր են մեծաքանակ, խոշոր կաթսաներու մէջ, հացկերոյթներու ընթացքին:
Շատերու կարծիքով, կարելի է խաշ ուտել միայն սեպտեմբերէն ապրիլ ամիսներուն. այն ամիսները, որոնց մէջ առկայ է «ր» տառը, քանի որ խաշը ծանր եւ դժուարամարս ուտեստ է, եւ կարելի չէ զայն ուտել տաք ամիսներուն:
Անցեալին մեր նախնիները մեծ խումբերով ուխտի կ՛երթային հեռաւոր սրբավայրեր, եւ որպէսզի երկար ժամանակ եւ միջոցներ չվատնեն բազմամարդ ամբոխին համար ուտելիք պատրաստելու` մտածեր են պատրաստել այնպիսի ուտեստ, որ մէկ ժում ուտելով` կշտացնէ եւ երկար ժամանակ այլեւս ուտելու կարիք չըլլայ: Իսկ խաշը այդ ուտեստներէն մէկն էր:
Խաշը նաեւ Բարեկենդանի ծիսական ուտեստներէն է: Աւանդութիւն էր նաեւ խաշ պատրաստել եւ հիւրասիրել հարսանիքներու յաջորդ օրը:
Խնճոյքներուն կենացներու շարքը կը սկսէր «բարի լոյս»-ով: Խաշի ժամանակ առաջին բաժակը կը բարձրացնէին խնճոյքին մասնակցողներուն համար: Երկրորդը` խաշ եփողներուն, իսկ երրորդը` այն տօնին կամ ծէսին, որուն առիթով խաշ պատրաստուեր էր:
Թթուեպաս
Թթուեպասը Աւագ հինգշաբթի օրուան յատուկ ճաշատեսակ է, նաեւ` պարսկահայերու նախասիրած կերակուրը:
Նման թթուաշ ճաշատեսակներ տարածուած էին ամբողջ հայկական խոհանոցին մէջ` ի յիշատակ Քրիստոսի խաչելութեան ժամանակ ջուրի փոխարէն անոր քացախ խմցնելու դրուագին:
Այլազան արմտիքներով, բանջարով եւ չիրերով ապուր է` առանց իւղի, եւ կը մատուցուի քացախով:
Բազրկանի
Բազրկանի բառը հաւանաբար իրանական ծագում ունի եւ կը նշանակէ «վաճառական»: Մուսա Լեռի մէջ անիկա ծանօթ էր որպէս` «հովիւի ճաշ»: Կան տարբեր տեսակի բազրկանիներ:
Մուսալեռցի հովիւը, որ լեռներուն վրայ ձիթենիներու եւ ընկուզենիներու պակաս չունէր, քիչ մը ձիթապտուղ, սոխ մը, լոլիկի խիւս, ընկոյզ եւ ձէթ խառնելով` կը ստանար համեղ կերակուր մը եւ կը փաթթէր լաւաշին մէջ:
Քելեկեոշ
Քելեկեոշը գարնանամուտի տօնածիսական կերակուր է, Վան-Վասպուրական նահանգի խոհանոցէն: Անիկա կը պատրաստուէր մեծ կաթսայի մէջ եւ կը մատուցուէր խաշի նման, բազմամարդ սեղանի վրայ: Իւրաքանչիւրը իր պնակին մէջ կը լեցնէր չոր լաւաշ, վրան` խաշած ոսպ, ապա տաք չորաթանը, իսկ ամէնէն վերջը` սոխառածը լեռնային կանաչեղէններով (դաղձ, ուրց, անանուխ…): Հարուստները սոխառածը կը պատրաստէին տհալի (ղաւուրմա) իւղի եւ միսի հետ:
Սարէն Ձորէն Գաղափարներ
Երբեք մտածա՞ծ էք Կաղանդի առիթով`
Ելակներուն Կաղանդ պապուկի տեսք տալ:
Սառնարանը զարդարել Կաղանդի պուլերով:
Փոփքոռնով տօնածառի զարդ պատրաստել:
Խնկունիով փոքրիկ պնակներ շինել եւ զետեղել անձեռոցիկին վրայ:
Դգալեղէնը պնակին քով զետեղել Կաղանդի գուլպայի մը մէջ:
Խոհագիր
Տօնածառ Նախուտեստներ
Կաղանդի ուտելիքները թող ըլլան ոչ միայն համեղ, այլ նաեւ` ներկայանալի եւ զարմացնող:
Շուկայէն գնեցէք կրկնեփի յատուկ տօնածառի կաղապար մը եւ անով ֆրանսական սեւ եւ ճերմակ հացերը ձեւաւորեցէք:
Հացերը շարեցէք ներկայանալի պնակի մը մէջ եւ զանոնք զարդարեցէք փաթէով, լեպնիով, դեղին եւ ճերմակ պանիրով, խաւիարով, սոմոնով, խոզապուխտով, ինչ որ ձեռքի տակ ունիք:
Գեղեցիկ եւ համաչափ ծառեր ստանալու համար կրնաք պանիրը, խոզապուխտը կամ սոմոնը եւս նոյն կաղապարով կտրտել:
Պնակը զարդարեցէք խաղողի կամ թոմաթ սըրիզի հատիկներով կամ ընկոյզով:
Շաբթուան Բանաստեղծութիւնը
Նոր Տարուան Հին Երգը
Գնաց հին տարին, թախծոտ, տրտմագին,
Ժառանգ թողած որդւոյն թարմատի:
Գնաց հին տարին, աչքերը ետին,
Մտահոգ էր ան, զի ջահել որդին
Պիտի կարենա՞ր սանձել չարերն աշխարհի:
Բայց պէտք է մեկնէր.
Մուրհակն միամեայ փակուած հաշիւ էր,
Յոգնած էր այնքան, լսած ծուռ խօսքեր,
Ինչպէ՞ս դիմանար դաւերուն մարդոց, մեծին ու փոքրին
Քմայքներուն սին:
Նախքան մեկնումն իր, ղրկեց պատուիրակ մը ծեր,
Կռնակին շալկած տոպրակ սուտերու,
Որ մխիթարէր մանուկներն արթուն:
Բերաւ խաբկանք-խաղալիք
Զի համայն աշխարհ դարձած էր մանկիկ,
Կեանքը օրօրոց փափուկ պատրանքի:
Գնաց հին տարին, հոգերը ուսին,
Մտահոգ էր ան թէ ինչպէս որդին
Պիտի կարենար ջահել հասակին
Շալկէր աշխարհի չարիքն արիւնալի…***
Կէս գիշերին դուռը կը բախէր,
Կաղանդ Պապան ծեր.
Հին տարին շշմած փախուստի մէջ էր,
Նոր Տարին ուրախ հին երգ մը կ՛երգէր.
Զանգակնե՜ր, զանգակնե՜ր…ՇԱՀԱՆԴՈՒԽՏ
Յունուար 7-ին նորաձեւութեան աշխարհէն հեռացաւ 92-ամեայ ֆրանսացի ձեւագէտ Անտրէ Քուրեժը: 60-ական տարիներուն մեծ համբաւ եւ յաջողութիւն վայելած ձեւագէտը սիրուած եւ գնահատուած էր իր ոչ աւանդական յղացումներուն եւ նորարական ոճին համար:
Մինչեւ հիմա գիտէինք, որ աղին չափազանցուած գործածութիւնը կը վնասէ արեան ճնշումին, որուն պատճառով ալ առողջական այլ խնդիրներ կը յայտնուին:
Ծաղկազարդը գարնան սկիզբը աւետող եկեղեցական եւ ժողովրդական տօն է: Անիկա կը նշուի Զատիկէն մէկ շաբաթ առաջ` Մեծ պահքի նախավերջին կիրակին:
Իսլամացած կիները աւելի ուշ մահմետական տղամարդոց հետ կ՛ամուսնանային եւ, ըստ աւանդութեան, հինա կը քսէին: Այդ հինաները կամ դաջուածքները ուրիշ նշանակութիւն ալ ունէին: Շարժապատկերի բեմադրիչ Սիւզան Խարտալեանի «Մեծ մօրս դաջուածքները» ժապաւէնը այս նիւթն է, որ կ՛արծարծէ: Ժապաւէնը Հայոց ցեղասպանութիւնը վերապրած, ստիպուած «մարմինը վաճառած» հազարաւոր մոռցուած կիներու մասին է: Անոնց մարմիններուն վրայ ուրիշներէն տարբերելու համար դաջուածքներ կային:
