Պատրաստեց՝ ՇՈՒՇԻԿ ՄԱՒԻՍԱԳԱԼԵԱՆ
Վարդավառի տօնը հազարամեակներու պատմութիւն ունի: Անիկա հայ ժողովուրդի ամենասիրելի տօներէն մէկն է: Նուիրուած է սիրոյ եւ գեղեցկութեան աստուածուհի Աստղիկին:
Ինչպէս շատ մը նախաքրիստոնէական տօներ, Վարդավառն ալ վերանուանուած է Պայծառակերպութեան եւ այլակերպութեան տօն, քրիստոնէութիւնը պետական կրօն ընդունուելէ ետք, սակայն, պահպանած է նաեւ Վարդավառ անուանումը:
Վարդավառի տօնը շարժական է, կը նշուի Զատիկին յաջորդող 14-րդ կիրակին: Ինչպէս խաղողօրհնէքի օրը աւանդաբար կը համարուի խաղողի առաջին համտեսի օր, այնպէս ալ Վարդավառի օրը խնձորի առաջին համտեսի օրն է:
Առասպելի մը համաձայն, անգամ մը Աստղիկ աստուածուհին կը լսէ, որ իր սիրեցեալ Վահագնը ծանր վիրաւորուած է, բոպիկ կը վազէ անոր մօտ: Ճանապարհին, վազելով վարդենիներու մէջէն կը վիրաւորէ ոտքերը, եւ անոր արիւնով կը ներկուին վարդերը: Այդ օրէն կարմիր վարդը սիրոյ խորհրդանիշ համարուած է Հայաստանի մէջ:
Վարդավառի մասին շատ գեղեցիկ տաղ յօրինած է Ժ. դարու բանաստեղծ, փիլիսոփայ, երաժիշտ Գրիգոր Նարեկացին: Ահա այդ տաղէն քառեակ մը.
Գոհար վարդն վառ առեալ ի վեհից վարսիցն արփենից:
Ի վեր ի վերայ վարսից ծաւալէր ծաղիկ ծովային:
Ի համատարած ծովէն պղպջէր գոյնն այն ծաղկին,
Երփին երփնունակ ծաղկին շողշողէր պտուղն ի ճղին:
Բանաստեղծ Յ. Թումանեան իր կարգին գեղեցիկ բանաստեղծութիւն մը ունի «Հիմն Աստղիկին» խորագրով. ահա այդ հիմնէն քառեակ մը.
«Ելնում է ահա Նազելի փառքով
Երկնի խորքերից Սիրոյ Դիցուհին,
Պճնուած կոյսի ճերմակ շղարշով,
Վառուելով իր սուրբ շողերի միջին»:
Կարգ մը ազգագրագէտներու կարծիքով, անցեալին այս տօնը եղած է շատ բազմազան, որմէ այսօր պահպանուած է միայն ջրցօղումը: Իրարու վրայ ջուր ցօղելով` մեր նախահայրերը կը հաւատային, որ կը պաշտպանուէին վախէն եւ հիւանդութիւններէն: Տօնին առիթով նաեւ աղաւնի մը կը թռցնէին եւ տօնածառ կը պատրաստէին` զարդարելով ժապաւէններով, վարդերով, վարունգով եւ խորոված խնձորով:
Տօնին ծիսական ու ուտեստը խորոված խնձորն էր: Հայերը գիշերը պարտադիր խարոյկ կը վառէին եւ խնձոր կը խորովէին: Եկեղեցիներուն դռներն ալ կը զարդարէին վարունգով, վարդով եւ խորոված խնձորով:
Աստղիկ Աստուածուհին
Հայերու սիրոյ եւ գեղեցկութեան աստուածուհին Աստղիկը, Վահագն աստուծոյ սիրուհին էր: Անոր գլխաւոր մեհեանը կը գտնուէր Տարօն գաւառի Աշտիշատ աւանը եւ կը կոչուէր Աստղկան տաճար:
Աւանդութեան մը համաձայն, երբ Աստղիկը Արածանիի ջուրերուն մէջ կը լոգնար, հայ կտրիճները անոր գեղեցկութեամբ հիանալու համար բլուրներուն վրայ կրակ կը վառէին լոգանքի վայրը լուսաւորելու համար: Բայց աստուածուհին իր շրջապատը մշուշ կը գոյացնէր քողարկելու համար իր մերկութիւնը: Այդ օրէն գաւառը կը կոչուի Մշուշ, իսկ հետագային` Մուշ:
Աստղիկ աստուածուհիի անունը կը կրէ հայկական տոմարի իւրաքանչիւր ամսուան եօթներորդ օրը:
Աստղիկը կը համապատասխանէ յունական Աֆրոտիթէ եւ Հռոմէական Վեներա աստուածուհիներուն:
Խոհանոցի Գաղտնիքներէն
Ինչպէ՞ս Կտրտել Եւ Հրամցնել Մանկան
Համեղ, հիւթեղ եւ բուրաւէտ այս պտուղը կտրտելն ու հրամցնելը որոշ ճարտարութիւն կը պահանջէ:
Ճաշի աւարտին, եթէ այլ պտուղներու կողքին մանկա պիտի հիւրասիրէք, թելադրելի է զայն կտրտուած վիճակի մէջ սեղան բերել. իսկ ներկայանալի ձեւով կտրտելու համար հետեւեցէք ստորեւ տրուած երեք նկարներուն, որոնք բաւական յստակ գաղափար մը կու տան ձեզի մանկան կտրտելու տարբեր հանգրուաններուն մասին:
Խոհագիր
Դեղձի Անուշ Ելակով
Եւ Կոճապղպեղով
Բաղադրութիւն
- 500 կրամ դեղձ
- 300 կրամ ելակ
- 400 կրամ շաքար
- 15 կրամ թարմ կոճապղպեղ
- 1 կիտրոնի հիւթ
Պատրաստութիւն
Պտուղները լուալ, կեղուել, կուտը հանել եւ կտրտել: Կոճապղպեղը կեղուել եւ շատ մանր մանրել:
Կաթսայի մէջ փոխադրել կտրտուած պտուղները, շաքարը, կոճապղպեղն ու կիտրոնի հիւթը եւ թեթեւ կրակի վրայ եփել շուրջ 40 վայրկեան, մինչեւ որ խառնուրդը քիչ մը թանձրանայ:
Ստուգելու համար, որ եփած է, պաղ պնակի մը մէջ դգալ մը անուշ դնել, պէտք է որ անմիջապէս «քարանայ» եւ չտարածուի:
Պաղէլէն ետք առնուազն մէկ օր սառնարանը պահել:
Շաբթուան Բանաստեղծութիւնը
Կեանքիս Հեքիաթը
Կեանքիս հեքիաթն ահաւասիկ, պզտի՜կ տղաս.
- Լացող ուռի մը հովանի կ՛ընէր վրաս:Ծընայ հեռո՜ւն, գետի մ՛ափին կանանչաւէտ,
Ծաղկեցաւ սիրտս` Աստուածածնայ վարդերուն հետ:Ու ծընած օրս, նրբահասակ հարսի մը պէս,
Կեռասենի մը այգիէն բերին պարտէզ:Որբ եղնիկի մը նետահար սրտէ՞ն արդեօք
Ծըլած էր այն կեռասենին սրտամորմոք…Ան կը մեծնար, կը մեծնայի երազօրէն,
Շնչաւորուած աշխարհի սուրբ գաղտնիքներէն:Դեռ կը ծաղկի՞ ծառը չքնաղ` որ զիս առտուն
Իր ոստերուն մէջ կը ծածկէր իբրեւ թռչուն…Թեթեւ էի, եւ ձմեռին ճամբաներէն,
Դէպի գարուն կը վազէի զըւարթօրէն:Օր մըն ալ մեծ փոթորիկէ մը տարուբեր`
Գտայ ինքզինքս անապատին այս առընթեր:Չեմ գիտեր, ո՞ւր, չեմ գիտեր, ե՞րբ կը վերջանայ
Կեանքիս գիշերն` որուն պայծառ այգն ես հիմա…Պիտի կրնա՞ս գոցել աչքերն իմ սեւեռուն
Կարօտավառ, հայրենաբաղձ հեռուներուն:Օտարութեան ցուրտ ափին վրայ, պզտի՜կ տըղաս,
Արմաւենի մը երբ որ շուք ընէ վըրաս…ԱՐՍԷՆ ԵՐԿԱԹ